W dniach 5.-6. grudnia 2022 odbyła się XVI Konferencja Kaszubsko-Pomorska pt. Pamięć krajobrazu pogranicza. Podczas spotkania w Słupsku spojrzeliśmy na Pomorze w kontekście i w porównaniu z innymi regionami pograniczy.
Postrzegając krajobraz jako przestrzenną ramę, która organizuje pamięć i tożsamość grupy, zaproszono do dyskusji na temat, jaką narrację o pograniczu generuje współcześnie krajobraz, tj. jaką opowieść o historii i teraźniejszości można odczytać z krajobrazów kulturowych pograniczy. Gdzie jesteśmy, dokąd zmierzamy, a także, na ile i czy i w jaki sposób możemy wpłynąć na te procesy jako obywatele?
Konferencję w Białym Spichlerzu Muzeum Pomorza Środkowego otworzyły: Marzenna Mazur, dyrektor instytucji kultury, Violetta Tkacz-Laskowska, kierownik Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach, ze strony współorganizatorów – dr hab. Miłosława Borzyszkowska-Szewczyk, prof. UG – kierownik naukowy konferencji i Pracowni Badań nad Narracjami Pogranicza UG oraz dr hab. Agnieszka Latocha-Wites, kierownik Pracowni Badań Krajobrazu UWr. Sympozjum stanowiło okazję do spotkania teoretyków i praktyków krajobrazu, do dyskusji na temat stanu, problemów, obaw i wyzwań związanych z tym obszarem życia o wysokim potencjale konfliktogennym.
Pierwszy wykład wprowadzający pt. Pamięć krajobrazu − ujęcie geograficzne wygłosiła prof. UŚ Urszula Myga-Piątek z Uniwersytetu Śląskiego, przewodnicząca Polskiego Towarzystwa Geograficznego i założycielka Komisji Krajobrazu Kulturowego. Międzynarodowy wymiar konferencji nadał prof. Miloš Řezník z Niemieckiego Instytutu Historycznego w Warszawie, członek Instytutu Kaszubskiego z referatem o muzealizacji pogranicza. Tę część programu dopełniły współorganizatorki Miłosława Borzyszkowska-Szewczyk, reprezentująca także Instytut Ochrony Krajobrazu Pomorza oraz Instytut Kaszubski i Agnieszka Latocha-Wites, które zaprezentowały wstępne wyniki aktualnie realizowanego wspólnego projektu porównującego krajobraz sakralny Dolnego Śląska i Pomorza Środkowego. Temat prawnych uwarunkowań kształtowania i ochrony krajobrazu podjął mec. Marek Foryś z Gdyni.
Referaty i postery dotyczyły różnych pograniczy historycznych i współczesnych, oprócz Pomorza także Dolnego Śląska, Podlasia, Karpat, pogranicza polsko-ukraińskiego, czesko-niemieckiego oraz Podhala. Interdyscyplinarność dotychczasowych spotkań kaszubsko-pomorskich zasilili geografowie kulturowi z Uniwersytetu Wrocławskiego, Warszawskiego i Śląskiego, wrocławscy socjologowie pogranicza i trójmiejscy prawnicy.
Przy wspólnym stole do pierwszego panelu dyskusyjnego zasiedli przedstawiciele instytucji zajmujących się różnie pojmowanym krajobrazem – Bożena Sikora, dyrektor Pomorskiego Zespołu Parków Krajobrazowych, Grzegorz Kupczak ze Słowińskiego Parku Narodowego oraz Violetta Tkacz-Laskowska, kierownik Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach, organizator konferencji. Dyskusję moderowała mec. Magdalena Krzyżanowska-Mierzewska z Instytutu Ochrony Krajobrazu Pomorza. Podczas spotkania nadeszła wiadomość z Gdańska, że Wojewoda Gdański uchylił uchwałę Sejmiku o przyjęciu Planu Ochrony dla Trójmiejskiego Parku Krajobrazowego. W drugim panelu uczestniczyli lokalni aktywiści, reprezentujący organizacje działające na Pomorzu i w Sudetach – Irena Kurek ze Stowarzyszenia na rzecz Gminy Smołdzino „Słowińskie Gniazdo” (także członek-założyciel Instytutu Ochrony Krajobrazu Pomorza), Ewa Szarkowska z Fundacji Inicjatyw Lokalnych dla Gór Stołowych „Miejsce przy stole” (Pasterka) oraz Paweł Terlikowski ze Słupskiego Stowarzyszenie Eksploracyjno-Historycznego „Gryf”. Refleksją obserwatora uczestniczącego procesów kształtowania i przemian krajobrazu kulturowego Kaszub i Pomorza po przełomie demokratycznym 1989/90 podzielił się senator Kazimierz Kleina, polityk z regionu i wieloletni samorządowiec.
Dzięki gospodarzowi uczestnicy mieli możliwość obejrzenia imponującej kolekcji Witkacego w słupskich zbiorach. Cieszy, że w konferencji wzięli udział także doktoranci i studenci, prezentując realizowane projekty badawcze.
Minorowe refleksje przedstawicieli instytucji przełamała energia obywatelska inicjatyw oddolnych. Kierownik naukowa konferencji zakończyła spotkanie postulatem, by zachowanie krajobrazu kulturowego, którego istotnym elementem jest krajobraz przyrodniczy, potraktować jako wyzwanie, wokół którego należy zintensyfikować badania, ponadśrodowiskowo i ponadregionalnie działania, łączyć siły oraz wzmacniać platformę debaty publicznej.