W dniach 16-18 października w Muzeum Śląskim w Katowicach odbyła się konferencja pt. Opowiedzieć pogranicza. Koncepcje i narracje muzealne. W ciągu trzech dni, spędzonych na czwartym piętrze pod powierzchnią ziemi (muzeum mieści się na terenie dawnej kopalni węgla kamiennego „Katowice”), z prezentacjami, referatami, posterami i głosami w dyskusji wystąpiło około 40 referentów. Członkini Pracowni dr Magdalena Sacha podzieliła się swoimi refleksjami na temat autoprezentacji Kaszubów oraz prezentacji grup wysiedlonych – Słowińców i pomorskich Niemców w referacie pt. Pomorskie skanseny – pomorskie opowieści.
Fot. dr Wojciech Dominiak (Muzeum Ziemi Prudnickiej)
Tezy referatu:
Region Pomorza Gdańskiego i Środkowego to obszar historycznego oraz współczesnego pogranicza kulturowego. Społecznością długiego trwania, charakteryzującą się lokalną kulturą hybrydową o korzeniach chłopskich, jest społeczność kaszubska, która podlegała silnym wpływom kultury niemieckiej, zaś po 1945 współistnieje z kulturą napływową osadników z Centralnej Polski, Kresów czy z Akcji „Wisła”.
Tradycja ratowania i prezentacji ludowej kultury kaszubskiej w formie skansenowej została zapoczątkowana już na początku XX w. we Wdzydzach Kiszewskich dzięki działalności małżeństwa Gulgowskich. Kaszubski Park Etnograficzny stanowi przykład autoprezentacji Kaszubów w formie opracowanej naukowo opowieści o przestrzeni wiejskiego życia, która jest kontynuowana obecnie przez współczesnych mieszkańców (przykład: aktualna wystawa „Wdzydzanie”). Jednak w potocznej świadomości turystycznej jako „wizytówka” kultury kaszubskiej funkcjonuje obecnie nie historyczny skansen we Wdzydzach Kiszewskich, lecz komercyjny ośrodek w Szymbarku, oferujący atrakcje w postaci kopii obiektów architektury drewnianej. Elementy kultury kaszubskiej podlegają tutaj selekcji, komercjalizacji i sprzedaży, co określić można terminem „szymbarkizacji Kaszub”. Proces ten odbywa się przy aprobacie elit społecznych regionu.
Przerwanie kontynuacji tradycyjnych form współegzystencji nastąpiło po 1945 na Pomorzu Środkowym wśród społeczności, które nie zostały zaakceptowane w powojennej Polsce ze względu na kulturę, język i / lub wyznanie. Ich kultura prezentowana jest współcześnie w skansenach: np. opowieść o ewangelickich Słowińcach prezentowana jest w Klukach jako narracja o „wymarłym” ludzie. Z kolei skansen w Swołowie opowiada o wysiedlonych i przesiedlonych: Niemcach, Kaszubach, Polakach, Ukraińcach, współtworzących region środkowo-pomorski w przeszłości i współcześnie.
Celem referatu jest przedstawienie głównych sposobów narracji o lokalnej kulturze pogranicza kulturowego w wymienionych powyżej instytucjach:
- Inteligencka i turystyczna opowieść o Kaszubach – pomiędzy klasycznym skansenem a komercyjną „szymbarkizacją” (Park Etnograficzny we Wdzydzach Kiszewskich i Centrum Edukacji i Promocji Regionu w Szymbarku);
- Skansenowska prezentacja kultury społeczności wysiedlonych z Pomorza i przesiedlonych na Pomorze (Muzeum Wsi Słowińskiej w Klukach i Muzeum Kultury Ludowej Pomorza w Swołowie).