Pracownia Badań nad Narracjami Pamięci Pogranicza Instytutu Filologii Germańskiej Uniwersytetu Gdańskiego we współpracy z Domem Współpracy Polsko-Niemieckiej w Opolu zorganizowała w dniu 17.11.2015 r. debatę pt. „Solidarność wobec Niemców w Polsce – Niemcy w Polsce wobec Solidarności”.
W debacie moderowanej przez dr Magdalenę Lemańczyk z WSTiH w Gdańsku, współpracującej z Pracownią Badań nad Narracjami Pamięci Pogranicza oraz Domem Współpracy Polsko-Niemieckiej w Opolu, udział wzięli znamienici eksperci:
Galeria zdjęć – kliknij zdjęcie powyżej
- dr Zbigniew Bereszyński – badacz niezależny z Opola, w latach 80. XX w. opozycjonista, czynnie zaangażowany w podziemiu niepodległościowym, internowany w okresie od 13.12.1981 do października 1982 r.
- dr hab. Józef Borzyszkowski – z Uniwersytetu Gdańskiego, Instytutu Kaszubskiego i Stacji Naukowej PAU w Gdańsku; znawca zagadnień związanych z Pomorzem, Kaszubami i Gdańskiem oraz historią krajów nadbałtyckich; naukowiec, społecznik, w latach 90. XX w. samorządowiec i parlamentarzysta
- dr hab. Andrzej Friszke – z Instytutu Studiów Politycznych PAN, członek Rady IPN; historyk, specjalizuje się w zakresie historii najnowszej, od 1980 r. należy do Klubu Inteligencji Katolickiej, w 1981 r. był redaktorem w dziale historycznym „Tygodnika Solidarność”, od 1982 r. kierownik działu historycznego „Więzi”, członek kolegium ECS oraz rady Muzeum Historii Polski
- Roland Hau – Przewodniczący Związku Mniejszości Niemieckiej w Gdańsku, członek Zarządu Związku Niemieckich Stowarzyszeń Społeczno-Kulturalnych w Polsce
- dr hab. Piotr Madajczyk – z Instytutu Studiów Politycznych PAN, kierownik Zakładu Studiów nad Niemcami, był również p.o. dyrektora biura ds. Mniejszości Narodowych Ministerstwa Kultury i Sztuki; historyk, specjalizuje się w problematyce przymusowych przesiedleń ludności w Europie środkowo-wschodniej w latach 1945-1950 i badaniach nad mniejszościami narodowymi oraz problemem kolaboracji w okresie II wojny światowej.
Spotkanie otworzyli prof. UG dr hab. Andrzej Ceynowa, Dziekan Wydziału Filologicznego oraz Lucjan Dzumla, Dyrektor Generalny Domu Współpracy Polsko-Niemieckiej w Opolu.
Uczestnicy debaty omówili szerokie spektrum zagadnień, dotyczących ludności niemieckiej w Polsce w kontekście ruchów niepodległościowych „Solidarności” z przełomu lat 80-tych i 90-tych XX wieku.
Profesor Andrzej Friszke przedstawił polityczny kontekst barier podejmowania tematyki niemieckiej w środowisku „Solidarności” i powody słabego eksponowania tej tematyki w latach 80. XX w. w porównaniu z innymi mniejszościami zamieszkującymi Polskę np. Białorusinami, Ukraińcami i Litwinami. Zwrócił także uwagę na różny (w większości nikły) stopnień rozeznania w środowisku „S” w zakresie położenia Niemców w Polsce oraz podkreślił istotną rolę opozycyjnej inteligencji Solidarnościowej w kształtowaniu wzajemnych stosunków.
Profesor Józef Borzyszkowski z kolei, na bazie własnego doświadczenia członkostwa w „Solidarności ” (od 1980 r.), oraz doświadczenia samorządowego i parlamentarnego, podkreślił zróżnicowanie kontekstu regionalnego we wzajemnych stosunkach Niemców w Polsce i „Solidarności”. Stwierdził, iż niemałą rolę we wzajemnym postrzeganiu odegrały postawy okazywania wzajemnej sympatii oraz pozytywna ewolucja tychże postaw. Przykładem były kontakty gdańszczan niemieckich zamieszkałych w RFN i tych pozostałych w Gdańsku, pomoc płynąca z Niemiec (np. akcje paczkowe, lekarstwa), ale przede wszystkim niezwykle istotna rola pierwszej Konsul Generalnej RFN w Gdańsku (niemieckiej gdańszczanki) – Marianne Wannow, która wykazywała się niezwykłym wyczuciem spraw mniejszości niemieckiej oraz nastrojów w społeczeństwie pomorskim.
Z kolei dr Zbigniew Bereszyński podkreślił różn ice opinii i postaw środowiska „Solidarności” wobec kwestii Niemców w Polsce na płaszczyźnie ogólnopolskiej i regionalnej, podkreślając zwłaszcza kontekst opolski. Mówią o czynnikach wpływających na słabą obecność tematyki niemieckiej w środowisku „Solidarności”, dr Bereszyński wskazał, jednej strony, na kolejną falę wyjazdów ludności niemieckiej do Niemiec w latach 70. XX w., z drugiej zaś strony podkreślił czynnik dużego zróżnicowania środowiska „Solidarnościowego” oraz niekiedy niechęć i strach przed ujawnianiem pochodzenia i narodowości niemieckiej wśród niektórych działaczy.
Roland Hau podjął natomiast problem Niemców wyreklamowanych , specjalistów, którzy pozostali na terenie Ziem Zachodnich i Północnych Polski. Ludność ta, pracując w polskim przemyśle i fabrykach, miała jednak wiele okazji do integrowania się z innymi zatrudnionymi osobami pochodzenia niemieckiego. Wskazał również na zróżnicowane motywy ujawniania, bądź ukrywania, tożsamości niemieckiej i niemieckiego pochodzenia, które zdaniem p. Haua, poskutkowało na początku lat 90. XX w. zróżnicowanymi postawami wobec wstępowania do stowarzyszeń mniejszości niemieckiej.
Profesor Piotr Madajczyk kontynuując podjęty poprzednio przez dr Bereszyńskiego wątek, stwierdził, że na przestrzeni lat nastąpiła pozytywna waloryzacja wizerunku Niemca i Niemiec w społeczeństwie polskim. Pomimo dezintegracji społeczności niemieckiej w Polsce w latach 70. XX w., spowodowanej falą wyjazdów, stopniowo w latach 80. XX w. następowała odbudowa społeczności niemieckiej w Polsce.
Po tej dyskusji otwarto dyskusję z publicznością. Jako pierwsza głos zabrała prof. Marion Brandt, stwierdzając, że od co najmniej 25 lat obserwuje pozytywną zmianę wizerunku Niemca w społeczeństwie polskim oraz istotne zmniejszenie dystansu pomiędzy Niemcami a Polakami, wiążącego się ze zweryfikowaniem wielu wzajemnych negatywnych stereotypów narodowościowych.
Dr Tomasz Rembalski, w ramach uzupełnienia, skomentował zróżnicowane motywy wstępowania do stowarzyszeń mniejszości niemieckiej, twierdząc, że motywy te miały głównie podłoże ekonomiczne, często prowadząc do wewnętrznych podziałów w obrębie rodzin.
Dr Magdalena Sacha z kolei stwierdziła, iż na podstawie jej doświadczeń ze środowiskiem mniejszości niemieckiej na Mazurach, należałoby zwrócić uwagę nie tylko na motywacje ludności niemieckiej, ale także całe spektrum identyfikacji, które w zróżnicowany sposób są wyrażane przez członków mniejszości niemieckiej. Ponadto dr Sacha podkreśliła kwestię rzeczywistego i/lub domniemanego pochodzenia wielu członków współczesnej mniejszości niemieckiej.
Pan Bogdan Olszewski z „Solidarności” skomentował brak tematyki niemieckiej w środowisku „S”, stwierdzając, że dla większości społeczeństwa problematyka niemiecka w okresie PRL-u nie istniała, a świadomość i wrażliwość na tematykę narodowościową dopiero ukształtowała się na początku lat. 90. XX w., wraz z powoływaniem organizacji mniejszości narodowych.
Podsumowując dyskusję, dr Lemańczyk stwierdziła, iż w obliczu tak rozległej i niezwykle wrażliwej problematyki widać jeszcze wiele luk badawczych, które należałoby zbadać i naukowo uporządkować. Na tym debatę zakończono.
M. L.